Die 't syn aigen taal fersmyt, raakt syn diepste wezen kwyt en jou komme niet feerder dan jousels
Doe’t ik met frou en kines in 1988 fanút Feenwouden na Froubuurt ferhuusde, hoorde ik na jaren weer daagliks Bildtse woorden, sinnen en sechys in ‘e oren klinken. Dat waar begonnen in ‘e 60er jaren fan de forige eeuw doe’t ik as jônchy fan ’n jaar of acht foor ’t eerst met ‘t Bildts in anraking kwam. Ons hait had ’n loanbedriif in Stiens. Alle jaren gong-y met ‘n stik of wat erbaaiers en sjeffeurs in ‘e seumermaanden met frachtauto’s op naar ’t Bildt. Dat plakky grônd fan achtdúzzend morgen ston bekind as de graanskuur fan Frysland.
Der worden dan lange dagen maakt om stroapakkys fan ’t Bildtse lând ôf te halen. Dat stroa fan garst, haver of wait kocht-y fan boeren op ’t Bildt en dat worde dan brocht na boeren in ‘e graidhoek. ‘t Fee op ‘e stâl kon hur noflik op ’t Bildtse stroa delgeve. Myn taak waar dan om achter ’t stuur tussen de stroapakkys deur te rijen, soadat de erbaaiers de pakkys eerst met ’e hannen en later, at de stapel op ‘e auto te hoog worde, met ‘e fork omhoog te steken.
De boeren en erbaaiers op ‘t lând praatten soa’t ik mij dat herinner allegaar Bildts en hur taal ferbreke waar niet an ‘e order. In ’t begin klonk ’t mij as jônchy die’t ’t Frys as mimme- en haitetaal metkregen had, nag wat eksoatys in ’e oren. Ik most betiden rade wat d’r said worde. Dat gong in ‘e loop fan de jaren hyltyd beter soadat ik, doe’t ik tien jaar later sels met ‘e frachtauto naar ‘t Bildt rije mocht, omtrint gyn woord Bildts meer miste. Doe’t ik later ok nag ‘n echte Bilkert as swager in ‘e femily d’r bij kreeg, foelde ’t helendal fertroud en had ik d’r wel nigyt an dat ‘recht toe en recht an’ taaltsy.
De in Froubuurt geboren bekinde Frise skriver Waling Dijkstra (1821-1914), had ‘t d’r over dat Friezen ‘rjocht en sljocht’ waren, maar die kinmerken pasten neffens him nag meer bij de Bilkerts. ‘n Prot mînsen bútten ‘t Bildt kinne de echte Bilkert nag hyltyd werom in ’t ‘recht foor de raap en niet plúmstrike wille en betiden wat ruug en dwars te wezen’. De Bildtse taal is foor ‘n prot Bilkerts derbij ‘n houfast in wat se sels as ’t meest ‘Bildts aigene’ erfare. Om dat lêste te behouwen mot ‘t Bildts in ôns tiid hoeden en noed worre.
’t Bildt is in 2018 opnommen in de groatere gemeente Waadhoeke, met ’n taalbelaidsplan en ’n meertalighydskoördinator die’t ‘t Bildts ‘n wêrm hart toe draagt. Naast ‘t Frys, Nederlâns en Franekers is d’r foor ‘t Bildts in dat taalplan ok plak. Wort dermet ‘n basis laid foor de taalrykdom in Waadhoeke of is ’t niet meer as water oaze met ’n korfy? D’r binne plakken op ‘e wereld der’t minderhydstalen diskrimineerd of ferboaden worre om te praten en te lezen. Dat is op ’t Bildt gelukkig niet ’t gefal, maar ‘n taal kin nag soa bot beskermd worre deur plannen op pepier, ‘t het allenig toekomst as de tunworige 6000 sprekers met hur taal en kultuur soa wiis binne as ’n protter en as ’n mantsymosk der groats op blive. Jou wille je sels dos niet weggooie en niet skame om jou aigen taal te praten?
De toekomst fan ’t Bildts is onwis, maar dat geldt ok foor ‘t Frys met 70 keer soafeul sprekers en sels foor ’t Nederlâns met soa’n 3.500 keer soafeul sprekers. At mînsen later ’t over Bilkerts hewwe, gaat ‘t dan over mînsen of over de Bildtstar eerpels?
Motte wij ôns de leden moe houwe en feerder dinke an ’n doemsenario dat ’n generasy feerder op ’t Bildt ‘t Nederlâns ‘foor meester’ opslaat? Dat in ‘e folgende eeuw d’r op ‘t Bildt nag allenig geveltsy-Bildts bestaat en Ingels praat wort? Of nag slimmer, dat ‘t Russys de foertaal wort as wij in Europa Poetin, die’t ‘t ‘mâl fel an het en as Malle Jan om him hine slaat, niet in ’e stringen houwe kinne? ‘t Slimste fan alles sou lykwels weze dat mînsen tena nander nag wel ferstaan maar niet meer gewoan fine om de taal fan hur hart metnander te praten, laat staan oates en toates metnander weze kinne…
Jaap Jansma