Restauratie orgel is afsluiting van een grote operatie van de Bordenakerk in Froubuurt
Jaap Jansma
In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd door de bekende organist en orgeladviseur Jan Jongepier (1941-2011) op verzoek van de kerkenraad een offerte gemaakt voor de restauratie van het orgel. De toenmalige organisten en een aantal voorgangers en gemeenteleden met een muzikaal gehoor klaagden steen en been over de onzuivere klanken uit het orgel. De organisten probeerden de valse tonen te minimaliseren door bepaalde registers en toetsen niet te gebruiken. De kerkenraad 'skytskoarre' tegen het bedrag van de offerte van 226.000 gulden aan. Subsidies zetten geen zoden aan de dijk en bovendien zagen de kerkrentmeesters meer licht in het investeren in het exterieur en interieur van de kerk. Na vijftig jaar is een oude wens werkelijkheid geworden!
De bestaande kerken uit Froubuurt, Sint-Anne en Sint-Jabik hadden na de inpoldering van de Middelsee (Bordena!) in 1505 kort een eigen houten gebouw met rieten dak en kregen tussen 1526 en 1532 met financiële steun van Karel V (heer der Nederlanden, koning van Spanje en keizer van Duitsland) hun stenen gebouw. Pastoors waren toen de dienaren van de gemeenten.
In 1549 had Froubuurt pastoor Joost Sanders als één van de eerste dienaars.
Na 1580 was er in Froubuurt geen plaats meer voor de Rooms Katholieke eredienst en dus ook niet meer voor een pastoor. Die functie werd vervangen door een dominee van de protestantse kerk.
In 1669 besloten de Staten van Friesland 3500 carolusguldens beschikbaar te stellen voor de bouw van een nieuwe kerk.
In 1671 werd de eerste preek gehouden zonder orgel om de samenzang te begeleiden.
In de geschiedenis zijn er veel dominees aan de hervormde kerk verbonden geweest. De laatste was ds. Henk Altelaar. Hij verricht sinds een paar jaar pastorale werkzaamheden op oproepbasis vanuit zijn woonplaats Opende voor de PKN-gemeente.
Het orgel in de kerk kwam er in 1844. Het werd gebouwd door de bekende broers Luitjen Jacob en Jacob van Dam. Dankzij subsidies is de volledige restauratie van het Van Dam orgel uit 1844 gerealiseerd. Orgelmakerij Bakker en Timmenga is in oktober 2022 met de restauratie begonnen. Na het stoppen van dat bedrijf heeft Orgelmakerij Reil uit Heerde het werk in 2023 overgenomen.
Het resultaat is er naar: uit het orgel klinken weer heldere en zuivere tonen. De bekende organist Theo Jellema heeft het orgel zaterdag 2 maart j.l. voor een volle kerk ingewijd met prachtig orgelspel met o.a.: “Allegro molto (uit Sonate 1) van Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) en twee prachtige bewerkingen van “Wer nur den lieben Gott lässt walten” van Johann Sebastian Bach (1685-1750).
De registercombinaties hoorden de toehoorders uitstekend tot hun recht komen, ook dankzij de hulp van Jellema’s secondant de 74-jarige Rigt Wiersma. Zij was organiste van de Froubuurtster kerk van 1964-1973.
Jellema gaf als adviseur van de restauratie aan de uitgenodigden informatie over de familie Van Dam. Lambertus van Dam was in 1779 vanuit Groningen in Leeuwarden neergestreken. Vier generaties orgelbouwers van de familie Van Dam hebben ca. 250 pijporgels geplaatst, waarvan het merendeel in Fryslân. In 1844 werd een Van Dam-orgel gebouwd in Froubuurt. Kenmerkend aan Van Dam-orgels is het hoge niveau ambachtswerk en kwaliteit van het materiaal.
Jellema benadrukte deze zaterdagmiddag de slechte staat van het orgel, zoals hij die die een paar jaar geleden had aangetroffen. Daarom is er nu veel veranderd naar het oorspronkelijke Van Dam orgel. Een nieuwe windvoorziening, kanalen, windladen en mechanieken zijn aangebracht. Ook zijn er een nieuwe voetklavier, een nieuwe orgelbank en nieuwe registeropschriften gekomen.
Bert Ydema van Bakker en Timmenga gaf een uiteenzetting van wat het afgelopen jaar was gebeurd. “Zoals jullie op de vele beelden van de powerpoint-presentatie van Jan Swart vanmiddag kunnen zien is het orgel van de grond af weer opgebouwd. Het is weer een echte authentieke Van Dam orgel met 750 pijpen, eikenhout, koper, lood en zonder spaanplaat, plakband en elastiekjes”.
De voorzitter van de kerkenraad van de PKN-kerk te Froubuurt, Laas Bonnema, was blij met het resultaat. “It wie in hiele toer om it safier te krijen, mar wy hawwe it oprêden. De oargelrestauraasje seagen wy as in moai slútstik fan fjouwer restauraasjes. De tsjerke bûten en binnen stiet der no kreas op en dêr binne wy as lytse tsjerklike mienskip tige wiis mei.” Wethouder van Cultuur in Waadhoeke, Jan Dijkstra, bracht de gelukwensen namens de gemeente over en gaf nog een tip. “Om de kwaliteit fan it oargel foar de takomst goed te hâlden is it saak dat dit instrumint safolle mooglik wykliks bespile wurdt mei in soad harkers en sjongers”.
De kerkelijke krimp is Froubuurt niet voorbij gegaan. Daarom zullen minder mensen ’s zondags van het orgel kunnen genieten dan vijftig jaar geleden toen de kerk tijdens de zondagse erediensten, net als vanmiddag, vol zat. Vanaf 2023 worden niet meer elke zondag diensten in de Bordena-kerk gehouden. De PKN-gemeente bestaat momenteel uit zo’n 60 betalende leden uit Froubuurt, Ouwe-Syl en Alde Leie. Tussen de tien en twintig mensen luisteren tweewekelijks naar het orgel en zingen met begeleiding van de huidige organisten Jan Swart (al 37 jaar organist van deze kerk), Pieter Vellinga of Kees Dijkstra. De motor achter het orgelproject is kerkrentmeester Gerard Jongsma geweest en hij is blij met het resultaat. “It wie in hiele operaasje, mar it is gelokkich slagge. Nei de restauraasje oan de binnen- en bûtenkant en de toer fan de tsjerke mei it hast in wûnder hite dat de kosten fan de oargelrestauraasje fan € 300.000 troch subsydzjes, gemeenteleden en doarpsbewenners byelkoar brocht is.
Wy wolle graach as selsstannige gemeente noch even foarút. Finansjeel kinne wy it sa noch wol even útsjonge. De grutste kostenpost fan in eigen predikant hawwe wy net en ek gjin betelle koster en skjinmakker. Energykosten binne der wol, maar by de restauraasje fan ‘e tsjerke binne der in soad isolearjende maatregels nommen.”
De kerkenraad denkt wel na over de toekomst. Er wordt nu als kleine gemeente geprobeerd een vorm te vinden binnen de bestaande samenwerkingsverbanden met de andere parochiedorpen.
Aan het eind van het officiele gedeelte bedankte Laas Bonnema deze middag heel veel mensen en instanties die hebben bijgedragen aan het prachtige resultaat. Hij benadrukte dat de Bordena-kerk naast het houden van kerkdiensten uitermate geschikt is voor orgelconcerten of andere concerten.
Met de afronding van deze voorlopig laatste restauratie van deze historische kerk en een prachtig authentiek instrument zijn Froubuurt en Fryslân een stuk cultureel erfgoed rijker. Een bezoek is de moeite waard!
Op de site van Bildt.nu nog meer achtergrond over de restauratie en de geschiedenis.
