Het verhaal van het rode graan (deel 1)

Marten Kuik

“Weet jij wat er in die twee emmers zit?” Arjen Hoogland kijkt mij vragend aan. Zijn vinger wijst in de vergaderzaal van Bildt.nu naar twee grote emmers op een tafel. “Geen idee”, antwoord ik en probeer – nieuwsgierig geworden - of ik de deksels van die emmers kan verwijderen. Deze zitten muurvast. M.b.v. zijn stalen spieren en een rode zakdoek wrikt Arjen zelf de deksels los. De emmers zitten vol met kostbaar meel. Meel van het ‘rode graan’.

Oergranen

Eerst even een korte cursus voedingsleer. Volgens sommige wetenschappers is modern voedsel door veredeling minder gezond dan voedsel van vroeger. Door raffinage van granen lopen we een hoop vitaminen en mineralen mis. Daarom is er een beweging ontstaan om terug te keren naar een basis met voeding vol oergranen, granen met een hoog mineralen gehalte en met specifieke aminozuren. Veel bakkerswinkels spelen hier handig op in. Welke zijn die oergranen? We hebben het o.a. over gerst, spelt, boekweit, quinoa en teff. In deze granen zitten koolhydraten die langzamer verteren en bovendien veel vezels. Door dat tragere verteringsproces haalt ons lichaam meer vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen uit het voedsel. Door oergranen in ons voedselpakket op te nemen stimuleren we onze gezondheid! Maar hoe zit dat nu met het ‘rode graan’? We nemen u mee op excursie in ruimte en tijd.

Mennonieten

Eerst maar even naar Witmarsum, naar het jaar 1532. Het dorp kreeg in dat jaar een nieuwe pastoor. Zijn naam was Menno Simons. Het was een tijd van grote beroering in de katholieke kerk. Luther en Zwingli hadden bezwaren tegen bepaalde opvattingen van de paus. Die kerkhervormers werden vervolgens uit de RK-kerk gezet. Menno Simons voelde zich verwant aan de opvattingen van Luther en Zwingli, maar bleef aanvankelijk preken binnen de muren van het Roomse bolwerk en bleef trouw aan zijn gemeente. Wel preekte hij dikwijls furieus tegen de gewelddadigheden die, op last van de kerk, ook in Friesland plaatsvonden. Toen zijn broer Pieter bij een bloederige belegering van het Oldeklooster in Bolsward omkwam, zwoer hij alle geweld af. In 1536 vluchtte hij - eerst naar Groningen, daarna naar Oost-Friesland – en brak met de RK-kerk. Met hem vluchtten vele volgelingen. Hun schamele bezittingen namen zij mee. Tot die bezittingen behoorde wat huisraad, eenvoudig gereedschap én het graan dat zij vlak voor hun vlucht hadden geoogst. Graan dat noodzakelijk was om in den vreemde een nieuw bestaan op te bouwen.

Vluchtelingen

De volgelingen van Menno Simons – mennonieten en menisten – trokken naar het oosten van Europa om te ontkomen aan de vervolgingen. Hun keuze voor een geweldloze levensstijl werd door kerkelijke en wereldlijke leiders niet geaccepteerd. Meer dan 450 jaar trokken zij – meestal gedwongen - met hun graan door de wereld, op zoek naar nieuwe grond waar ze hun korrels konden uitzaaien en hun gezin in leven konden houden. Via Duitsland naar Polen en nog later naar Zuid-Rusland, het huidige Oekraïne. Graankorrels zijn klein, je kon ze gemakkelijk verstoppen. En dat deden de menisten. Ook naaiden ze diverse groentezaden in zomen van jurken, verstopten ze in poppen of verborgen ze in dameskorsetten. Soms ook smokkelden ze hun graan in een geheime lade van een verhuiskist. De Amish, mennonieten uit Zuid-Duitsland, die zich begin 18e eeuw afsplitsten en het wijde sop kozen richting Amerika, telen dit graan ook. Maar hoe kwam het Turkey Red Wheat uiteindelijk op het Bildt terecht?

Oerbrood uit Witmarsum

Eerlijk is eerlijk: Witmarsum had de primeur. In 2018 hebben Yvonne Willems, Menno de Vries en Antoinette Hazevoet een tentoonstelling ingericht met als titel ‘Menno Simons Groen’. En daarmee is de bal gaan rollen… Antoinette kwam al googelend een originele graankist uit Zuid-Rusland op het spoor. Dit betrof een graankist die door menisten bij hun emigratie in 1874 naar Kansas was meegenomen. Vol met Turkey Red zaaigraan. Direct na deze vondst vertelde Antoinette haar verhaal aan Menno de Vries, akkerbouwer in de omgeving van Witmarsum. Menno nam contact op met connecties in Noord-Amerika. Een paar maanden later zaaide hij een stuk land in tussen Pingjum en Witmarsum met Turkey Red dat hem was opgestuurd vanuit Amerika. Het graan kon welig tieren op de Friese klei, al kostte de teelt de akkerbouwer wel enige kopzorgen. De plant staat hoger en de steel is dunner. En schimmelziektes lagen op de loer. Maar de opbrengst mocht er zijn. In augustus 2019 haalde de dorsmachine de oogst van het land. Pars in Sint-Jacobiparochie onderzocht de kwaliteit en de voedingswaarde van de tarwe en Christa Bruggenkamp maalde het graan in ‘haar’ molen in Witmarsum. Christa: Het is zacht meel. Er zit veel eiwit in, ongeveer twee keer zoveel als in gewoon graan. En veel minder zetmeel. Dan maak je een heel ander product dan je gewend bent.
In 2019 werden de eerste Mennobroden verkocht in Witmarsum, met passie gekneed uit het rode graan. Erg smaakvol, zeggen de gelukkigen die zo’n Mennobôle konden bemachtigen.

Naar het Bildt

Door de inzet van Arjen Hoogland uit Vrouwenparochie is nu het rode graan ook naar het Bildt gehaald. In een volgend verhaal vertellen we u graag meer over de inzet van velen om dit oerbrood ook hier over de toonbank te krijgen. Directeur Jan Douwe Gerbranda, van bakkerij Van der Kloet, heeft spontaan zijn medewerking aan dit project toegezegd. Zijn chef-bakker gaat experimenteren met verschillende mengsels. Het kan haast niet anders: dat wordt smullen! Zoals de plannen er nu voor staan, komen er op zaterdag 3 juni Bildtse Mennobroden te koop in de bakkerswinkels van Van der Kloet in Franeker en Sint-Annaparochie. We waarschuwen u: de voorraad is beperkt. Als u wilt proeven van dit unieke streekproduct, kunt u het best nu alvast een brood reserveren…