Oekraïense ontdekkingsreis in Nederland
Sjoerd Niels de Vries
Na een jaar lang vrij te zijn geweest, de Hippie Trail te hebben afgereisd (zie Bildt.nu januari/maart 2022) en langs oorden te zijn getrokken die inmiddels te gevaarlijk zijn om te bereizen door volksopstanden of aardbevingen, zijn we weer op ‘home-base’ beland. En nee, dat is niet het Bildt, maar wel het mooie Groningen waar we in het verleden ook al een jaar of zeven hebben gebivakkeerd. Een reis met kop en end, zo zullen we maar zeggen.
De onvrijwillige reis
Niet lang na teruggekomen te zijn brak de oorlog in Oekraïne uit. Een oorlog die helaas nog lang niet voorbij is. En waar in de steden Charkiv of Donetsk de kogels door de lucht vliegen, merken we in Nederland momenteel ook zeker dat de oorlog nog steeds aan de gang is. Niet doordat we zelf naar het front worden gestuurd of dat de elektriciteit dagelijks wordt afgesloten. Maar wel door de inmiddels al bijna 100.000 (!) vluchtelingen die ons land met open armen heeft ontvangen.
Onder die vluchtelingen zijn logischerwijs veel kinderen. Nadatdeze vaak alleen met hun moeder de reis naar Nederland hebben moeten maken, begint het ‘nieuwe’ leven al snel. Als docent burgerschap op de ISK, een baan waar ikzelf direct bij aankomst van deze leerlingen in Nederland mee ben begonnen, maak ik deze zoektocht van dichtbij mee. Een zoektocht die met vallen en opstaan gaat, zowel voor de kinderen als de school zelf. Want waar herberg je even 120 Oekraïners die ineens op je af komen? En hoe richt je onderwijs eigenlijk in voor een groep die zo snel mogelijk weer terug wil?
Inmiddels ongeveer één jaar later zijn veel vragen beantwoord. Er is een prachtige extra locatie gevonden om de kinderen op te vangen. De Oekraïense kinderen kunnen helaas niet zo snel terug als ze zelf verwachten. Ook: Oekraïense pubers zijn eigenlijk niet heel verschillend dan de Nederlandse -. Het grappen, gieren en grollen blijft en het is nog altijd een even grote uitdaging om orde te houden in de klas. Maar toch valt zo langzamerhand wel iets op dat enigszins verschilt bij beide groepen.
Romadsjantsvoe
Burgerschap (Romadsjantsvoe’) is een prachtig vak om te geven. Het laveert tussen onderwerpen als mensenrechten (‘Prava Luydini’) en verkiezingen (‘Vibory’) en er komen vaak ook thema’s voorbij waarbij het toch wat meer wrijft. Zeker gezien het feit dat het vak delicate onderwerpen als discriminatie en seksuele geaardheid een prominente plek biedt om de discussie over te voeren.
Hierdoor wordt ook direct duidelijk hoe de groepen Oekraïners tegenover dit soort thema’s staan. En dat wijkt soms nogal af van hetgeen men in Nederland als ‘normaal’ ziet. Want waar ‘wij’ het als een ongeschreven (of af en toe zelfs geschreven) regel zien om een zwarte man als gelijkwaardig te behandelen en de lesbische/gay geaardheid als volstrekt gebruikelijk te ervaren, wordt daar in de Oekraïense samenleving zo nu en dan op een iets andere manier naar gekeken.
Discussies worden dan ook op het scherpst van de snede gevoerd met de kinderen tussen 11 en 18 jaar oud. Want waarom is gay of transgender zijn eigenlijk prima? Het wijkt toch af van hetgeen wat normaal is? En een zwarte man is toch niet okay? Momenten als deze komen meermaals voorbij en het is een hele kunst om hier niet emotioneel op te reageren. Het besef dat men in Oekraïne (uitzonderingen daargelaten!) op deze manier naar dit soort onderwerpen kijkt en in dat opzicht per definitie ‘anders’ is, alleen al om het feit dat het vaak luidop uitgesproken wordt, blijkt des te meer.
Wie past zich aan?
Af en toe is het een zoektocht naar de grondhouding hoe hier tegenover te staan. Want wie past zich aan? Moet ik deze mening als docent hier per definitie afkeuren of mag dit zomaar allemaal? Hetgeen wat hierbij voor wrijving zorgt is wat we de vrijheid van meningsuiting noemen. Iemand mag nou eenmaal vinden wat hij of zij vindt, zo lang het niet in strijd is met de wet. En indien hij/zij niemand verbaal of fysiek iets aandoet, kan het onder deze noemer geschaard worden.
Wellicht schop ik hier veel mensen tegen het zere been, maar zelfs als docent burgerschap zie ik het niet als mijn taak om deze leerlingen te veranderen. Het is al heel goed om te beseffen dat de opvoeding in een oud-Sovjet land of een al vrijgevochten land als Nederland nou eenmaal verschillende overtuigingen met zich meebrengt en daarmee inherent verschillend gedrag. Dit zie je bijvoorbeeld ook in het respect naar de ouders wat kinderen in Oekraïne per definitie veel meer hebben dan Nederlandse kinderen.
In hoeverre is het mogelijk om in één uur per week het wereldbeeld van een kind zodanig te veranderen dat het op compleet andere gedachten wordt gebracht? Naar mijn mening is het een illusie om te denken dat dit een optie is. Het is de kunst om Nederlandse normen en waarden te benadrukken en de kinderen na te laten denken over hetgeen gezegd wordt. Op deze manier is het aan de eenieder zelf hoe men dit interpreteert en hoe dit toe te passen. En zo zetten we de, ditmaal Oekraïense, ontdekkingsreis in Nederland voort.
