'n Heelal skeppe
De wetenskap geet hyltyd faker antwoorden op fragen die’t altyd op ’t terrain fan ’e godsdienst laid hè. Godsdienst waar ’n poging om fragen te beantwoorden die’t wy allegaar stelle: werom binne wy hier, wer komme wy weg? Lang leden waar ’t antwoord elke keer ’tselde: God het alles maakt. De wereld waar in ’t ferleden ’n gefaarlik plak, dus sels stoere binken as de Fikingen loofden in bovennetuurlike wezens om netuurferskynsels ferklare te kinnen, soa-as bliksem, donder en sonsferdústerings. Tunworig geet ’e weten- skap betere en meer befredigende antwoorden, maar mînsen sille hur altyd an ’n godsdienst fasthouwe omdat die troast biedt en se de wetenskap niet begripe.
’t Heelal is ’n mesine die’t bestuurd wort deur prinsipes en wetten die’t deur ’t mînslike ferstând begrepen worre kinne. En ’t binne deuze netuurwetten die’t ôns fertelle sille of’t wy ’n god norig hè om ’t heelal te ferklaren. De netuurwetten binne onferânderlik, maar ok universeel. Se binne fan toepassing op ’e flucht fan ’n tinnisbâl, maar ok op ’e beweging fan planeten en al ’t ândere in ’t heelal. Se gelde in ’t ferleden, in ’t heden en in ’e toekomst. At je annimme dat ’e wetten fastlêge, dan duurt ’t niet soa lang foordat je de fraag stelle: welke rôl speult God hierin? Je souwen God omskrive kinne as de ferpersoanliking fan ’e netuurwetten. Dut is niet soa’t ’e meeste mînsen dinke over God. Sij dinke an ’n mînsachtig wezen, met wie’t je ’n persoanlike bând hè kinne. At je na de enorme omfang fan ’t heelal kike en in ogenskou nimme hoe skiterig en toefallig ’t mînslike leven is, dan likent dat hoogst onwerskynlik.
’t Enige terrain der’t godsdienst nag wat over te sêgen hè kin, is dat fan ’e oorsprong fan ’t heelal, maar sels hier maakt ’e wetenskap groate stappen foorút en ’t sil niet lang meer dure foordat ’e netuurwetten ok hier ’n definityf antwoord geve kinne op ’e fraag hoe’t ’t heelal begonnen is. En dat gong soa.
’t Heelal is spontaan ontstaan út niks, helendal neffens de wetten fan ’e wetenskap. Om ’n heelal te skeppen hè wy maar drie ingrediïnten norig en dat binne neffens ’t kosmise kookboek: metery (met massa), enerzjy en och soa feul rúmte. Maar wer binne deuze bestânddelen weg kommen? Ant in ’e twintigste eeuw hadden wy gyn flau benul. Maar doe kwam Albert Einstein d’r achter dat twee fan ’e ingrediïnten, massa en enerzjy, ’tselde binne, ’t binne twee kanten fan ’e selde medally. Dus bestaat ’t heelal maar út twee bestânddelen: enerzy en rúmte. Maar wêr kwammen die dan weg? Komt God hier weer in beeld? Ni, rúmte en enerzjy ontstonnen tidens ’n gebeurtenis die’t wy nou de oerknal noeme. Goed, maar wêr kwam al die enerzjy en rúmte nou echt weg? Hoe kin ’n kompleet universum fol enerzjy en die enorm útstrekte rúmte met alles derin, domweg út niks ontstaan? Dos God? Goenent sêge dat ’e oerknal ’t momint fan ’e skepping waar. Maar de wetenskap sait wat âns. Wij kinne de netuurwetten brúkke om op soek te gaan na de oorsprong fan ’t heelal en d’r achter komme of’t ’t bestaan fan God de enige menier is om die te ferklaren.
Stel je ’n flak landskap foor, nag flakker as flak: ’t Bildt! ’t Is woest en leeg. D’r staat ’n boertsy in ’e Froubuurtster Súdhoek met ’n bats in ’e hând. Hij wil ’n berchy, ’n bult make. Die Bildtse bult staat foor ’t heelal. Om ’n bult te maken mot-y ’n kúl grave. Dus maakt-y ’n kúl en skept omraak de Bildtse klaai op ’n bult Hij maakt dus ’n bult en ’n kúl. Alles is in evenwicht. Doe’t ’t jonge heelal ’n enorme hoefeulhyd positive enerzjy produseerde, produseerde ’t toegelyk deselde hoefeulhyd negative enerzjy. Posityf en negatyf heffe nander op. Dat is ’n netuurwet.
Maar wêr is dan die negative of donkere enerzy op dut stoit? Die sit in ’t oorspronklike darde ingrediïnt fan ’t kosmise kookboek: in ’e rúmte. ’t Klinkt núvver maar neffens de netuurwetten over swaartekracht en beweging, is de rúmte sels ’n enorme batterij met ’n groate hoefeulhyd donkere enerzjy. En krekt genog om d’r foor te sorgen dat alles tegaar nul is. De positive kant fan ’e saak – de massa en enerzjy die’t wy om ôns hine waarnimme – is de bult. De kúl, de negative kant fan ’e saak – is deur de rúmte ferspraid. ’t Betekent dat, omdat de som fan ’t heelal nul is, God niet norig weest is om ’t te skeppen. ’t Heelal hè wy helendal fergeefs kregen.
Maar wat het 't spontane ontstaan fan 't heelal feroorsaakt? Dat is dos 'n groat prebleem? Alles wat 'r om ôns hine plakfynt, wort feroorsaakt deur wat dat eerder in 'e tiid plakfon. Sou God dat feroorsaakt hè? Ni. Niks het 'e oerknal feroorsaakt, want op 't momint fan 'e oerknal fon d'r wat wonderbaarliks plak: de tiid begon. Foor de oerknal beston d'r gyn tiid en dus het 'e oerknal gyn oorsaak, omdat 'r gyn tiid waar der't 'n oorsaak in bestaan kon. De rôl die't 'e tiid speuld het an 't begin fan 't heelal is de úteandlike sleutel die't norig is om 'e behoefte an 'n Groate Ontwerper op te heffen en te ontdekken hoe't 't heelal himsels skept het.
Douwe Zwart