Beelden
At ik an froeger dink dan sien ik beelden op ’n swart-wittillevisy fan Barend de Beer en ’e Sândman op ’n wolk boven bebouwing driven. Dat binne beelden sonder geluud, at je ’t pom pompom pom, pom fan ’e behaarde fierfoeter niet metrekene. Hij mompelde klaine kines onherroeplik in slaap en at soks niet fortendalik holp, dan strooide syn kammeraat met sând en waar ik as klain kirltsy soa in dromelând. Ok sien ik in ’t beeldargyf ônder myn hersenpan flarden fan Mik en Mak en Okkie Trooy en Dappere Dodo. Dat met die alliterende D waar ’n pregramma met poppen en foor kines fan ’n sekere leeftiid och soa spannend. En wat te dinken fan Koko en ’e fligende Knorrepot? Of fan Rikkel Nikkel, de aventuren fan ’n robot? Maar wanneer’t je geestlik groeie dan ferândert je foorkeur foor helden (goenent hadden dat niet en bleven steken bij Pipo de kloun). In die ontwikkeling sâg ik beelden ferbijkommen fan Flipper fia kaptain Zeppos ant Aksel Nort en niet te fergeten fan die skele luw in Daktari.
Ik sien foor myn geestesoog de tillevisy ok wel ’s op swart gaan, soa swart as de fleugels fan ’n ka. ’t Wit waar feer te soeken. Dan waar d’r stroomstoring. Ok die beelden sonder beeld hè ik in myn onthoud. De storings op ’n stormachtige winterdâg sorgden d’r foor dat ’e keersen op tafel kwammen en dat ’r in ’e kamer ’n spookachtige wereld ontston met lange, trillende skâden; der kon ’t oog op ’e wereld niet tun op.
Na ’t Europees kampioenskap hardrijen in Deventer in 1966 met Ard en Kesy kwam Ja zuster, nee zuster ferbij op ’t kassy, met die ferfelende buurman B.B. Boordevol, maar ok met fantastise fersys die’t met ’n goudene griffel fersichtig fia je trommelflues in je herinnerings skrast binne. Fermaak fan ’e bovenste plank foor jong en oud, maar behalve fertier, rôlden ok oorlogen as ’n rattelende tenk de weunkamer binnen. De befrijders fan ooit speulden ’n bedinklike rôl: de Amerikaanse smerigheden in Fjetnam, de Britse bemoeiings in Biafra en Nigeria. ’t Brútte geweld in ’t Fere Oasten en ’e fan honger storvende kines in West-Afrika kwammen soawat elke aven an bod. Maar at ’e ellinde dat NTS-sjoernaal hite, ferbij waar, soadra’t Frits Thors út beeld waar, waar d’r altyd ’n spannende ôflevering fan ’e Wrekers met John Steed en Emma Peel of Bert Garthoff met Weer of gyn weer.
Ik maakte sels ok beelden fan beelden. Ik kreeg ’n fotokamera op ’e jareg en knipte omraak de rôltsys fol. Wij hadden de raiddekkers en doe’t se de lêste meter raid teplak laiden, riek de bovenste fan ’e annander bonnen ladders de nok fan ’e skuur. Ik na ’t eten met myn kameraatsy omhoog. Ik kroop over de forsten fan ’e spekskorstyn ant ’t úllebôrd en weer werom en onderwilens fereeuwigde ik de fier wynstreken en feerder fan huus de boortoren die’t dicht bij de Prúlhoek ston. Die beelden fan beelden bestaan dus nag, niet alleen in ’t ferleden of as prejeksys in myn bewustwezen, maar ok stoflik, ferstopt in ’n dik fotoalbum op ’n plank in ’n kassy. Ik sil se fan ’e week ’s opsoeke at ik nocht hew. De kikys motte ergens op solder lêge.
D’r binne ok ândere beelden in myn hood fastlaid, fan ’e reed – in ’e hêst ’n drekbinde, de Langeweg, de Prúlhoek met ’e twee brûgen en ’e Middelweg-oast richting St.-Anne. En deuze beelden, aneenregen met die fan ândere straten in St.-Anne forme ’n filmpy fan myn fytstocht na de legere skoal en lateran de mavo. Dêr waren ook weer beelden, gyn elektromagnetise, maar op pepier: de groate pooster fan Bob Dylan die’t achter in ’t netuurkundelekaal fan Loek Mülschlegel hong en die fan Sjonny de Selfkikker die’t foor in ’t lekaal fan Gerryt Lettinga hong, ôns leraar Nederlâns. In dat filmpy likent ’t krekt of hadden je op ’e fyts altyd in ’e wyn op en neffens mij regende ’t gau ’s. Maar de beelden waren d’r en in myn prefrontale korteks binne se d’r nag hyltyd.
Wat beeld is mij 't beste bij bleven? Niet Bob, nach Sjonny, niet Barend, nach boortoren en 'e Fenus fan Milo ok niet. Ni, 't mooiste beeld ooit komt fan 'n plak feer fan huus. Der is met ’n fyts niet te kommen. Ik hew de lijfútsinding fan ’e landing op ’e maan in 1969 metmaakt. Ons mim froeg my at ik die sien wou. Sij maakte my midden in ’e nacht wakker en ik bekeek de grize, fage, niettemin historise beelden. Maar ’n half jaar eerder sirkelde de Apollo 8 met Borman, Lovell en Anders tien rôndsys om ’e maan hine en op korsttydsaven 1968 waar d’r ’n rechtstreekse útsinding fanút ’e kapsúlle fan ’t rúmteskip met kommintaar fan Apollo Hinky. Kommandant Borman lâs foor út Genesis en syn kelega Anders maakte doe kikys fan ’e opkomst fan ’e eerde die’t fan achter de maanhorison bitsy bij bitsy omhoog klom. Na myn jareg kwam ik die foto teugen in myn boek. En at ’r mij nou een beeld fan ’e sestiger jaren bijbleven is, is ’t die foto met dat grize maanopperflak ônderin en feerders ’n pikswarte hemel en ’e half belichte wereldbol die’t as ’n Delftsblau pântsy opkomt, soa’t ’e son elke offen hier op eerde doet. Dat beeld is mij ’t dierbaarst.
Douwe Zwart