Kertierstaat


Elkeneen krijt DNA met fan ’e ouweloi en ’e meesten fan ôns sont 1811 de femilynaam fan ’e hait, of fan ’e mim at sij niet troud is (de nijste ontwikkelings wat ’e achternaam angaat laat ik hier links lêge). ’t DNA sorgt ’r foor dat hij de neus fan hait het en sij ’t haar fan mim. Maar dat gaat op foor elk kynd, dus ok foor de hait en ’e mim die’t baidegaar ok weer ’n hait en mim hè. Ouweloi hè nou een keer ouweloi. Wij hè allegaar in elke sel DNA sitten fan al ôns foorouweloi. Soks set je an ’t dinken.

Guster froeg mij een die’t hur femilyhistory útsoeke wil, hoe’t sij soks doen mot. Ik gâf twee mooglikheden an: ’n stamboom make of ’n kertierstaat en noemde de ferskillen.

Bij ’n stamboom folge je de femilynaam fan ’t heden werom naar ’t ferleden, fan seun op hait, fan hait op pake, ant ’t tiidstip dat ’e femilynaam bedocht of fastlaid is. Meestentiids gaat soa’n femilyreeks werom ant ’t eand fan ’e achttynde eeuw doe’t achternamen na Frâns gebrúk in ’e moade kwammen. Soa’n reeks is eentoanig, want je gaan ferbij an ’e geskidenis fan alle frôly die’t in je stamboom foorkomme. En dat is niet eerlik, maar wel begryplik. Napoleon ordonneerde dat kines út ’n huwlik de femilynaam fan ’e hait drage mosten. Die gedachte likent loochys en is simpel en rechtdeursee, maar wringt ok, want begryp goed: de mim is in ’n huwliksrelasy belangriker as de hait, want de mim is altyd de mim, maar at ’e hait de hait is, motte wy somstiden maar foor waar annimme. Had ’t fan 1811 ôf niet beter weest dat ’e kines de femilynaam fan ’e mim metkregen? ’t Antwoord is simpel ja en ’e Frânse kaizer het ’t overwogen. Maar ja, de maatskepij waar doe fan folk ant forst, fan Menaldum ant Moskou en fan wiig ant grâf manlik en ’e kaizer had dat goed in ’t snotsy.

At ik in myn stamboom fijf generasys werom gaan, kom ik út bij ’n Mindert Jans Zwart, seun fan ’n feenbaas in Opsterland. Leuk om te weten, maar ’t beeld is eendimînsjonaal. ’n Rechte lyn fan ’e achternaam die’t as ’n estafettestokky fan seun fia hait op pake en soa feerder werom in 'e tiid gaat naar een of ânder dorpy om 1800 hine. ’n Kertierstaat is feul neskieriger. Soa laait-y faker as ’n stamboom de history fan je aigen foornaam bloat.

Met ’n kertierstaat folge je ’t DNA. Je bringe al je foorouweloi in kaart, alle mânly en frôly motte je trasere. In ’e kertierstaat ferdubbelt ’t tal ferwanten bij elke forige generasy. Je hè twee ouweloi, fier pakes en beppen, acht overpakes en overbeppen en soa feerder: 16, 32, 64… ’t Beeld fan je foorgeslacht is in ’n kertierstaat feul kompleter en dúdliker en dan blykt dat jou oorsprong niet in één dorpy laait.

At ik in myn kertierstaat fijf generasys werom koier, kom ik om ’t jaar 1800 hine út bij 32 ferwanten: sestyn mimmen en likefeul haiten. Ik noem de femilynamen: an mim hur kant Krottje, Groenius, Kromhout van der Meer, Dekker, Monsma, Brolsma, Hoekstra, Stienstra, Smidt, De Jong, Hogerhuis, De Jager, Wijma, Van den Berg, Louwenaar en Mellema en an haits kant Zwart, Leemberg, Schiphof, De Boer, De Geele, De Boer, Braaksma, Van Tuinen, Van der Lei, Boomsma, Oostringa, Huisman, De Jong, Groeneveld, Walstra en Van der Veer.

At een fan die 32, sêg op hur achttynde ’n boom in ’e nek kregen had, had ik ’r niet weest. Se binne dus allegaar like belangryk foor mij en drage allegaar hur DNA-steentsy bij in myn bouwerk fan 2023. Sonder een fan hur, had ik niet ik weest. Ik had meskien wel ’n ândere achternaam hè kinnen, of road haar, of ’n wipneus, of ’n inge, erflike sykte.

At ik in ’e stamboom fijf generasys tebek gaan, kom ik út in Lukswoude, maar om nou te beweren dat myn roets in Opsterland lêge, is feulsten te kort deur de bocht. In ’e stamboom folg ik ’n saaie lyn soa recht as de Langeweg fan seun fia hait op pake en soa feerder na de súdoasthoek fan Frysland. Maar at ik myn kertierstaat raadpleeg, krij ik ’n feul riker beeld. De bovennoemde 32 foorouweloi binne geboren en hè weund in Beetgum, Belkum, Britswerd, Dainum, Feenwouden, Flyland, Hallum, Harlingen, Herefeen, Hijum, Holwerd, Lukswoude, Menaldum, Rottefalle, St.-Anne, St.-Jabik en Wier. Nou lêge myn wuttels in seuventyn ferskillende plakken.

’t Beeld is in ’n kertierstaat - krekt as in ’n film in sinemaskoop - feul breder. Maar de femily sil nooit kristalhelder foor de lîns ferskine. De mînsen fan een, twee, betiden drie generasys werom kinne je. Betoverbep hè je meskien sien op ’n fergeeld kiky, maar nag eerdere ferwanten, der hè je gyn weet fan. Ja, saken as weunplak, beroep, geloof en fermogen kinne je met ’n prot wiishyd en ’n bitsy geluk nag achterhale, maar rooie haren, wipneuzen en inge syktes?

Se koas foor de froufryndlike kertierstaat. ’n Goeie keuze.

Douwe Zwart