Folkert Kuiken: Groetnis út Amsterdam
An ’t begin fan ’e seumer in 1953 waar d’r swaar weer op ’t Bildt, met dikke boien. ”Der bistou útrúggeld”, saai ons mim altiten. Mim, dat waar Jeltsy (Jeltje) Bouma, die’t in dat selde hússy geboren waar. Hait is d’r later bij introkken: Klaas Kúkken (Kuiken, alias Klaas Akkes). Ik waar de dârde telg in ’t gesin, na myn broer Jan en suster Rini.
Aal súttele
Hait waar fisser, eerst op ’t Wad op hirrings en ansjofis, later in ’e faarten fan ’t Bildt op aal. Doe’t ik ses jaar worde kreeg ik ’n fyts met ’n pakkydrager der’t ’n bak met rookte aal op kon om die út te súttelen an ’e Ouwe-Dyk. ’t Stik na de Westhoek toe kon ik skoan, want as fier- en fijfjarigen liepen wy elke dâg metnander an ’n lang tou na de kleuterskoal. Onderweegs haalden wy behangboeken op bij Germ Groeneveld om de petroanen in die boeken út te prikken. Dat waar goed foor de fijne motoryk, saaien se, maar bij mij het ’t gyn fertútten deen, want ik hè nooit ’n mooi handskrift had en ok feerders hew ik der niet feul opstoken. Ik waar dan ok blij dat ik na de Oasthoekskoal kon en dat ik fan dat eand lopen ôf waar. Mochten wy op ’e kleuterskoal nag Bildts prate, op ’e legere skoal most dat in ’t Hollâns. Maar foor de jaarlikse teneelútfoering most ik dan weer ‘n lang gedicht in ’t Fries út ’t hood lere. Die erfarings hewwe grif ’n rol speuld bij myn latere beroep, maar derover drekt meer.
'Elke dâg metnander metnander an ’n lang tou na de kleuterskoal'
Fandele
Ik gong geregeld met hait in ’e boat te fandelen, fan ’e Holle Rijd tot an Ouwe-Syl en fan ’t Belkumer Wiid tot foorbij de Dwinger. Met ’e kloet waar dat ’n heel eand, maar later kwam ’r gelukkig ’n motertsy. Ik sat dan rustig met ’t hondsy op ’e masselbank, neskierig bij elke fúk die’t omhoog gong: soms ’n prot aal, maar ok faak genoeg niks of inkeld wat witfis, ’n dikke blaai of bijtiden ’n snoek. In ’e hêst liep dat ôf, maar dan gongen wy te jagen. Soadra at de stoppels bloat kwammen, laaien wy in ’n droge sloat te wachten op koppeltsys ainen die’t overflogen.
Stúddy en werk
Op skoal waar ik ’’n goeie leerling’ met ’n vwo-adfys, maar hait en mim hadden alleen legere skoal, dus foor hur waar de ulo al heel wat. Nou waar dat ’n geweldige skoal met fantastise leerkrachten, soadat ik der gyn momint spyt fan had hè. Om de fijf jaar hewwe wy ’n reüny met ’e eksamenklas en ik sien al weer út na die fan ankem jaar. Derna de hbs op ’t Saailând in Luwt en doe na Grunningen om Frâns te studeren. Maar ’t doel waar útaindlik Algemene Taalwetenskap en derfoar most ik naar Amsterdam. Ik bin dêr ok promoveerd, op ’n proefskrift over de taalontwikkeling by kines tot fier jaar en wat dermet mis gaan kin bij goenent met taalontwikkelingsstoornissen, gehoorproblemen of Down’s syndroom. Onderwilens werkte ik al lang en breed an ’e VU der’t ik Nederlâns gaf an búttenlanders. Ik bin d’r ok myn partner teugenkommen, ’n Argentijnse kûnsthistorikus die’t flucht waar foor de junta. Later bin ’k weer op ’t UvA-nêst delstroken as dosint tweedetaalferwerving en in 2005 worde dat omset in ’n hoogleraarskap Nederlâns as tweede taal en meertalighyd. Fan hús út had ik ’t leksem metkregen dat ik de kost niet met ’e hannen ferdiene most maar met ’t hood. Dat is arig lukt.
Pinsjoen?
Sont myn pinsjoen in 2019 werk ik nag een dag in ’e week an ’e UvA as wetenskaplik direkteur van ’t INTT (Institút foor Nederlâns Taalonderwiis en Taaladfys). Feerders sit ik in ’e Adfyskommissy Inburgering fan ’t Cito en bin ik foorsitter fan ’t Gearwurkingstrajekt Fryske Taal en Kultuer, om ’n kinnisagenda foor Fryslân op te stellen. Resintelik is d’r nag ’n klus bijkommen as persesregisseur fan ’e Fakfernijingskommissy Nederlâns die’t nije kerndoelen en eksamens opstelle mot foor Nederlâns in ’t fortset onderwiis.
Útsicht
Ik hoef my dus niet drok te maken of ’t lând niet te nat is foor de sipels of de biten en wanneer’t de irpels sproeid worre motte. Lykwel sit ik nag faak met ’t hood in ’t Bildt. Doe’t wy trouplannen hadden, ston ’t foor mij fast dat dat op ’t Bildt weze most en in ’t Bildts. En soa is het gebeurd: op 9-9-2009 binne wy troud in ’t Bildts in ’e Van Harenskerk in St.-Anne deur Bouky Dykstra (Boukje Dijkstra). De resepsy waar op Swarte Haan, naast ’t hússy der’t myn overpake Klaas Kúkken weund het. En met myn suster Rini, die’t nou in ’e stâd weunt, make wy nag gau ’s ’n toertsy bij de Ouwe-Dyk lâns. Wij fernúvvere ôns dan hoe’t alles feranderd is: de skoalen binne al lang leden opheven en fan ouwe, skiterige erbaaiershússys binne hele paleizen maakt, maar wij siene ok ’n soad húzzen die’t ’r nou sútterig bij staan. Dan nag gau even over de dyk bij Swarte Haan en dan kin wy d’r weer ’n paar maanden teugen. Wat ik in Amsterdam wel mis, is ’t wiidse útsicht dat wy an ’e Ouwe-Dyk hadden. Doe’t wy hier in ’e Kinkerbuurt weunden, konden wy út ’e hús weg sien wat ’r bij de overburen op ’t bôrd laai. Gelukkig weune wy nou in ’n flet an ’t IJ met wat meer sicht, maar ’t haalt ’t niet bij dat an ’e Ouwe-Dyk.
'trouwe op ’t Bildt en in ’t Bildts'
Bildts nijs
Doe’t de Bildtse Post nag wekeliks op ’e mat fiel, nammen Rini en ik die elke sundegoffen deur: ”Hest sien dat die en die ook ferstorven is?” ”Ja, en Pyt en Gryt waren ok fyftig jaar troud.” ”Pyt fan Sjouke en Tine?” ”Ni, fan Jan en Atsy die’t froeger der en der weunden”, ensoameer. Gelukkig is dat gat fuld deur Bildt.nu. Rini fytst d’r nag elke keer foor na Stiens om de papieren krant in ’e supermarkt op te halen, maar ik haal ’m met ’n paar klikken op ’e leptop foor ’t licht en dan bin ’k weer even helendal werom op ’t Bildt. Ik hoop dat dat nag lang soa blive mâg!
'dat ik de kost niet met ’e hannen ferdiene most maar met ’t hood'
