Broedertrouw (part 1)
Geskidenis fan 't Bildt 9
SYTSE BUWALDA
De leefomstandigheden
In de jaren om 1850 hine waren de leefomstandigheden fan de werknimmers niet al te goed, maar fan de (boere)erbaaiers en hur húshouwings heel min. De loanen waren leeg en de kosten fan ‘t levensonderhoud (te) hoog. In de seumer ferdiende de faste erbaaier 8 sint in 't uur, en at hij dan 70 uur werkte, waar dat fl. 5,60 in de week, maar dan most 't al niet regene, want regenige uren worden niet betaald.
de faste erbaaier ferdiende 8 sint in 't uur
In de winter kon de faste erbaaier bij de boer in 't werk blive, maar omdat hij minder uren maakte waar ok 't loon navenant leger. De losse erbaaier kreeg deen. Ok foor frôly en kines, die't faak in koppelferband werke mosten foor repektyflik 4 en 2 sint in 't uur, waar 't ‘n swaar leven. Ok de winkelloi en ândere middenstanders hadden niet 'n best bestaan, omdat d'r bij de mînsen te min geld waar om te besteden.
Winterhelp
In de landbou waar winters wainig werk, dus hadden ‘n prot erbaaiers gyn inkommen. De aarmfoogden fan de gemeente perbeerden de werkloazen nag wat ferdiene te laten met steenbikken, bermôfgraven of flasbraken. Se konnen 't dan op soa'n fl 3, - in de week bringe. 't Burgerlik aarmbestuur besteedde meer dan fl. 30.000, - in 't jaar an de aarmesorg, maar ok dermet kon men de erbaaiers niet ‘n mînsweerdig bestaan geve.
De weunings
De onderkommens, de weunings, fan de erbaaiers waren meestentiids soa klain, dat d’r in een kamer “leefd” worde! In die ene rúmte most men ete, koke, slape en …. ja wat al niet meer. Soa’n onderkommen kon âns niet noemd worre as ‘n krot. Maar ok al waar ‘t de naam huus niet wirrig, dochs most der fl. 0,50 tot fl. 1,-- in de week foor betaald worre. Dat waar dan wel ruugweg ‘t fijfde part fan ‘t weekloan, of soms sels meer!
d'r worde leefd in een kamer
Onderwiis
De meeste kines in die tiid, en seker die fan de erbaaiers, hadden hoogstens tot 'n jaar of tien na skoal gaan; hur ontwikkeling had dan ok niet soa'n hoog pail beraikt. D'r worde perbeerd om der wat an te feranderen. Foor ouweren en foor jongeren worden avenskoalen houwen en dernaast worden soanoemde folksfoorlezings geven. In St.-Jabik gebeurde dat al sont 1870 deur doomny De Haas, meester De Jong en meester Weersinga. Feerder gaf de Bildtse Krant na 1870 folksfoorlichting in syn hoofdartikels, die't op hoog pail ston.
kínes gongen tot hur tiende na skool
In St.-Anne en St.-Jabik waren naai- en braaiskoalen. Dat onderwiis waar fergeefs maar ‘t tal leerlingen liet soms wel te wînsen over. At je naamlik daags 7 of 8 uren op 't lând weest hadden, dan fiel 'n avenskoal niet met!
De erbaaiers sels anfaardden in berusting hur toestand, der't se in ferkeerden. Se ôndergingen hur lot, omdat se dochs gyn útweg sâgen. Maar in 1870 riep D.J. Rozendal hur 'n bitsy wakker met syn leus: “Bildtse erbaaiers, help jimsels om 'n Bildtse Werkmansbond op te richten.'' Twee jaar later worde in St.-Anne 'n oprichtingsfergadering houwen, maar doe kwam ‘t nag niet fan de grônd. Ok tien jaar later het men nag ‘s perbeerd om 'n ferening op te richten foor onderlinge help bij sykte en ongemak. Sels doe lukte nag niet!
