De Stim fan ’t Bildt
Kinne wy op ’t stoit nag wel sêge dat ’e nakene maisys de kop weer opsteke? Of is die opmerking niet poalityk korrekt? Die plantsys met ’e witte blomtsys hite dos soa? Of motte wy ’t tena hè over ’t neutraler klinkende sneeklokkys na alle kônsternasy met dat tillefisyprogramma op RTL? Want wat der op ’e werkfloer plakfon, gaat alle blomperken te bútten, laat soks dúdlik weze. Plat said: sin in neuken mot altyd fan twee kanten komme.
’t Fisyk anraken is d’r feul bij deur, temînsen op sommige plakken. ’n Skouderkloppy is kameraatskaplik, maar ’n tast in ’t krús gaat feul te feer. ’t Is niet beskaafd. ’t Is onfetsoenlik. Maar je kinne ok een rake, anrake, met woorden, met taal, befoorbeeld in ’t Bildts.
’t Heugt my nag – ik had ’n baantsy op ’t belastingkentoor in Luwt – dat ik der in ’t Bildts ’n praatsy had over ’t weer. ’t Waar winter en ’t sneejoeg omraak. De snee plakte tun ’e rútten an, want ’t froor niet of jussys. Myn Frys- en Nederlânstalige kelega’s in ôns beroblok sâgen núvver op doe’t ik ’t over natte snee had. Se hadden nag nooit fan natte snee hoord. Ja wis, wel in die ene infermele betekenis, maar niet as benaming foor ’t spul dat út ’e lucht fâlt at ’t dooiweer is. Ik most útlêge dat bij ôns op ’t Bildt dat witte spul soa noemd wort. Idereen gnees, want myn betoog had ’n hoog húmmorgehalte.
Maar wanneer is húmmor niet langer fetsoenlik? Lessen had ik bezite en ’e kachel ston an. Se saai: ”Ik bin hyt.” Ik saai: ”Most wat útdoen.” ’t Dikke fest hong even later over de rûg fan ’n stoel en fort derna mosten wy baidegaar gnize; ôns praatsy had ’n seksuele lading. Maar waar ’t ok onbeskaafd? Docht ’t niet en myn bezite docht ’tselde. Wij kinne nander langer as fandaag. In ’t ene geselskap kin ’t nou een keer meer lije as in ’t ândere. Bijfoorbeeld saterdegoverdâgs.
Tidens de lokdouns fan ’e ôflopen twee jaar hè wij ’n kluppy mânly dat bij mij op saterdegs bijnander komt. Wij nimme de week dan even deur ônder ’t genot fan bier, burrels en neutsys. In jannewary waar d’r een die’t na bútten keek en saai: ”Die frou hur auto het ’n lekker kontsy.” ’n Gniffel fan húmmor konnen je hore en ’n frôns fan ferbazing sien. ”Ni, de auto!” ferdúdlikte de spreker met nadruk op auto. De frôns worde ’n gniffel.
Taal kin soms seksistys weze. Sinonimen fan kut brúkke wy te pas en te onpas. Woorden as doas, gleuf, poes en snee werke bij goenent op ’e lachspieren. Anderen brúkke kut as krachtterm foor ferdory, ferdomme, sjit, kloate of ferfelend. Stel, je brúkke dat woord in ’n kring fan toehoorders. Mînsen die’t ’r teugen kinne at je ’t sêge, sille de skouders ophale, maar at je je lústerers soa inskatte kinne dat je op foorhând wete dat se sokke taal niet waardere sille, dan brúkke je ’n ânder woord: dat hyt fetsoen. Je hè bijnamen en je hè skelnamen. Ik sou sêge, dink ’r om wat je sêge, want platte taal kin hufterig overkomme, maar bedink ok dat soks niet altiten telt, want d’r binne ok mînsen die’t niet eens wete dat gaile irpels te maken hè met kûnstmest.
’t Blyft betiden best wel lastig om je woorden sekuur te wegen, om te bepalen wat beleefd is en wat niet. Wat hier en nou beleefd is, hoeft 't der en aansen niet te wezen. Je motte bij jesels te rade gaan hoefeer’t je gaan kinne in ’n bepaalde kring en in ’e besloaten kring, soa-as op saterdegoverdâg, kin ’t ônder ’t mom fan húmmor wat mij angaat – en myn bezite ok, wel wat lije, soalang’t ’t maar beskaafd blyft. Wij binne allegaar mîns en feganisten bestaan ok út flais.
Douwe Zwart