Geskidenis fan 't Bildt - 5
Hoe hytten de drie dorpys?
Sytse Buwalda
Foordat wij wat over die namen sêge sille, motte wij eerst maar ’s sien hoe’t ’t met die houtne kerkys feerder ging. D’r ontstonnen dus drie dorpys an de Middelweg. Alle drie hadden se ’n aarmoedig kerky, dat de bisskop niet inwije wou. Foor betere gebouwen waar gyn geld. Al mooi gau rieken die kerkys geheelendal in ferfal.
Karel V
De help worde inropen fan kaizer Karel V. Hij gâf sinten foor ’t bouwen fan stenene kerken. Ok de lândpachters betaalden met. Doe worde fastlaid, dat de pachters in de toekomst de kosten foor de kerken betale mosten. Dat sou ’n belangrike opdracht weze. Dat sil bliken doen.
Dorpsnamen
En hoe bedinkt men namen foor nije dorpys? Die regeringsloi kwammen út Súd-Holland. Wouwen se in ’t nije lând herinnerings an hur weunomgeving achter late? Sij hadden tenslotte d’r foor sorgd dat ’t droog kwam te lêgen!
At wij der an dinke, wat komt d’r dan in je op? Dorpen noeme na de plakken der’t je weg komme fansels. Doe’t ’n prot Nederlanders naar Amerika emigreerden, danen se dat ommers ok wel!
De beweuners fan die drie dorpys kwammen foor ’t groatste part út Holland, Seeland en Brabant. Derom worden in eerste instânsy de dorpys noemd na plakken út de streek wer’t se weg kwammen. Soa kwammen se, fan west naar oast, te hiten: Wijngaarden, Altoena en Kijfhoek.
Roomse kerken
In die tiid waar ’t gebrúklik, dat alle mînsen rooms waren. En dat elk dorp syn aigen kerk had. Dat waar in de drie nije dorpen ok ’t gefal, maar ‘t waren fan die houtne geboutsys met ’n dak fan stroa. Se konnen faitlik niet eens kerk noemd worre! Se waren sels soa min, dat de bisskop se in eerste instânsy niet eens segene wou. Uteandlik gebeurde ’t wel.
Doe worde de kerk fan Wijngaarden wijd an de hailige Jakobus, de kerk fan Altoena an de hailige Anna en de kerk fan Kijfhoek an Maria. De namen fan de parochys worden doe St.-Jacobiparochie, St.-Annaparochie en Onze Lieve Vrouwenparochie. Al frij gau ferdwenen de oorspronklike namen en worden de dorpen noemd na de parochie. De dorpen hite nou, in ’t Bildts, St.-Jabik, St.-Anne en Froubuurt.
Andere weunlokasys
Op ’t Bildt lêge meer dorpen as deuze oorspronklike drie. Dat binne Ouwe-Syl, Westhoek en Nij Altoena. En dan nag drie buurtskappen, Nije-Syl, De Swarte Haan en 't Fliet. Feerder sou men as weunlokasy anmerke kinne: de Ouwe-Dyk, in syn geheel, met spesjaal de Westhoek en de Oasthoek en fansels de Nije-Dyk met de Stad Niks.
Hoe ferging ’t de kerken fan de drie paro-chy-dorpen? D’r is in 1545 ’n kaart fan 't Bildt tekend. Der binne ok de kerken op te sien. Soa wete wij hoe’t die d’r doe útsâgen.
Beeldestorm
In de loop fan de 16de eeuw begon men âns te dinken over ’t roomse geloof. ’t Protestantisme begon hoe langer hoe meer terrain te winnen. De mînsen keerden hur ôf fan ’t roomse geloof. Sij fernielden de beelden in de kerken: de beeldestorm. De kaizer waar ’t niet met de gang fan saken eens. Met man en macht perbeerde hij de ommekeer in ’t geloof teugen te houwen. Soa begon de Tachtigjarige Oorlog in Nederland. Op ’t Bildt bleef ’t frij rustig, der bespeurde men d’r niet ’t meeste fan.
De kerken en de dorpen hadden wel roomse namen, maar om 1580 hine worde ’t roomse geloof ferboaden. In 1585 worde de eerste protestantse doomny benoemd.
De kerk fan St.-Jabik
’t Tal kerkgangers worde almaar groater. In 1636 en in 1649 kreeg de kerk eerst an de noordkant en later an de súdkant útbou. Derdeur worde 't ’n krúskerk. De toren waar ok nag bot boufallig. Die most norig fernijd worre. Dat gebeurde in 1656.
In die tiid hadden de kerken nag gyn orgels, maar d’r waar an de Ouwe-Dyk ’n rike boer, Wullem Dirk Erryns (Wassenaar). Hij daan de kerk ’n orgel kedo. En de organist? Dat waar de skoalmeester.
